Mücadelenin özgürleştirdiği kadınlar!

Yaşadığı tarihsel döneme etkide bulunan devrimci kadınlarla buluşturuyor bizi, Vera Figner, Vera Zasuliç, Elizaveta Kovalski, Praskovya Ivanovskaya, Olga Lyubatoviç... Kendi dönemlerinin öznesi haline gelmiş bu beş kadın devrimcinin yetiştiği topraklara, 19. yüzyıl Çarlık Rusyası’na gidiyoruz...

“Yaşam onu bütün sınırsızlığıyla yaşamaya davet ediyordu beni...” diyen Vera Zasuliç’i, Çar’ı öldürecek bombaların yapımına yardım eden ve suikastler düzenleyen Vera Figner’i, fabrika işçisi olarak çalışan ilk devrimci propagandistler grubunun üyesi Olga Lyubatoviç’i, kuşağının serf doğan tek kadın devrimcisi Elizaveta Kovalski’yi, 1878’de Rusya’da ilk silahlı gösteriyi örgütleyenlerden biri olan Praskovya Ivanovskaya’yı, Narodnik hareketin üyeleri bu beş kadın devrimciyi tanıyabilmek, onların şekillendikleri tarihsel süreci anlamakla mümkün.

Rusça’da halkçılık anlamına gelen Narodizm bir tarım devrimi ideolojisidir. 1773 yılında Emelian Pugaçef önderliğinde köylülerinin toprak köleliğine karşı ayaklanmalarını yaşamış olsa da, Rusya’da köleliğin kaldırılması 1861 yılında gerçekleşir. Serfliğin son bulması köylüleri serbest bırakır fakat ekip biçtikleri toprakları da ellerinden alır. Köylü kitlelerinin maruz kaldığı eziyet ve artan hoşnutsuzluk, toprağın yeniden dağıtılmasına yönelik bir anlayışın zemini olacaktır. Dönemin ilerici aydınları nüfusun ezici çoğunluğunu oluşturan köylülüğe özgürlük talep etmekte, toprağın yeniden dağıtılmasını sağlayacak bir devrimin gerekli olduğuna inanmaktadır. Bu inançta pek çok küçük grup ortaya çıkar. Ayrıcalıklı sınıflardan gelen bu devrimciler “halka gitme gerekliliğini” tartışmaya başlarlar.

1870’ler, kendisini ezilen köylülüğe adayan Rus devrimci popülizminin kitleselleştiği yıllar olur. O dönemin gericilik koşullarında azımsanmayacak sayıda kadın da mücadeleye atılır. Kadın devrimciler, köylüler arasında propaganda yapmaktan 1881’de Çar II. Alexander’a yapılan suikastle doruk noktasına ulaşan politik terörizm evresine kadar, hareketin her evresinde önemli sorumluluklar üstlenirler.

Yasal olarak kocalarına ya da babalarına bağlı olan, onların imzalı izin kağıdı olmadan tek başına dolaşmaları dahi yasaklanan, 1869 sonlarına kadar ortaokul sonrasında eğitim hakkı bulunmayan kadınlar, 1870’lerin fırtınalı süreçlerinde nasıl bu kadar etkin bir hale gelirler?

1850’li yıllar Rusya’da soylu kadınların daha ileri eğitim ve ekonomik bağımsızlık için iş talebini dillendirdiği yıllardır. ‘60’lı yıllar boyunca kişisel özerklik için evlerinden ayrılmaya başlarlar. Ataerkil ilişkilere isyan eden kadınlar özgürleşebilmeleri için daha köklü değişimlerin zorunlu olduğunu kısa zamanda kavrarlar. Evlerinden kurtulmanın yolu olarak sahte evlilikler yaparlar. Ekonomik bağımsızlık ve erkeklerle eşit entelektüel düzey için eğitim şarttır. Yüksek öğrenim hakkı olmadığı halde yine de Rus üniversitelerine başvuru yaparlar. 1866 yılında kadınlar için sadece Petersburg’da pedagoji ve ebe yetiştirme kursları bulunmaktadır. Pek çok kadının bu sınırlı eğitim için Petersburg’a gelmesi, kendilerini geliştirecek eğitim grupları oluşturmalarını hızlandırır. 1869’da açılmaya başlayan bilimsel kurslar (Alarchinskii) sayesinde biraraya gelen kadınlar siyasal ve toplumsal düşüncelerini geliştirme olanağı bulurlar. Bu derslerde kadınlar aile ve toplumdaki rollerini tartışırlar. Bunları köylülük ve işçi sınıfının durumu izler. Bu sosyal sorunlar birçok kadını feminizmin daha ilerisine taşır. Çünkü Rusya’nın ezici çoğunluğunu oluşturan köylülüğün toprağa ihtiyacı vardır. Toprağın yeniden dağıtılması ise ancak toplumsal bir devrimle mümkün olacaktır. Bunun için de erkeklerle birleşmek gerekmektedir.

Aldıkları kursları yeterli bulmayan kadınlar yurtdışına çıkarlar. 1873 yılında Zürih’te tıp eğitimi gören binden fazla Rusyalı kadın bulunmaktadır. Zürih’teki canlı politik yaşam pek çok kadını politikaya yöneltir. Uluslararası İşçi Birliği’nin yerel toplantılarına katılırlar. Sosyalist eserlere ulaşırlar. Göçmenlerin çıkardıkları siyasi gazete Vpered’in (İleri) dizgisine yardım ederler.

Bu Rus kadın öğrenciler yeni tanıştıkları düşünceleri tartışmak için bir eğitim grubu kurarlar. Gruba kaldıkları pansiyonun adı Fritsche verilir. Olga Lyubatoviç’in dahil olduğu bu grubun çoğu devrimci faaliyete başlamak için 1873’te Rusya’ya dönme kararı alırlar. 1874’te Tüm Rusya Sosyal Devrimci Örgütünü kurmak için erkeklerden oluşan mülteci bir grupla birleşirler.

Kadınların kişisel özgürlükleri için giriştikleri mücadele toplumsal sorunlara doğru büyümüştür. Petersburg’daki Fritsche grubu bir süre sonra feminizmi terk eder. 1870’li yıllar Rusya’sında kadın devrimcilerin biçimlenmesinde feminist hareket önemli bir rol oynamış, kitleselleşen devrimci hareket ise kadınları feminizmin daha ilerisine taşıyarak, devrimci örgütlerde kadın ve erkekleri yan yana getirmiştir.

1876’da şekillenen Toprak ve Özgürlük hareketi, 1879’da Toprak ve Özgürlük’ün bölünmesiyle ortaya çıkan Kara Paylaşım ve Halkın İradesi’nde yer alan kadınlar, 1883’te ilk Rus marksist grubu Emeğin Kurtuluşu grubunda da mücadelerini sürdürecekler, Çarlığa karşı savaştaki kararlılıkları ve fedakarlıklarıyla gelecek kuşakların şekillenmesinde önemli bir rol oynayacaklardır.